JOHN HEARTFIELD VE POLİTİK FOTOMONTAJLARI
Art4Critic
Alman fotomontaj sanatçısı John Heartfield (1891-1968), geçen yüzyılda yaşanmış iki dünya savaşı arasında politik çalışmalar yapan bir sanatçıdır ve kullanmış olduğu yeni bir teknik, bugün photoshop olarak bilinen fotomontaj tekniklerinin gelişmesine önayak olmuştur.
John Heartfield, 1891 yılında Berlin’de, Helmut Herzfeld adı ile dünyaya gelmiştir. Birinci Dünya Savaşı’nın ortalarında; İngiltere’nin savaşa girmesinin hemen ardından Almanya’da aniden ortaya çıkmış olan İngiliz düşmanlığına karşı Alman adını İngilizleştirerek, John Heartfield olarak değiştirmiştir. Onun, fanatik Alman milliyetçiliğini olduğu kadar Birinci Dünya Savaşı sırasında Almanya’nın geneline hâkim olan İngiliz karşıtlığını protesto etmek amacıyla adını İngilizceye dönüştürdüğü söylenebilir.
1 
John Heartfield, sanat tarihinde, Dada hareketinin Berlin ayağının “Club Dada” sanatçıları arasında anılır. Medya aracılığı ile sanatını ve politik yaklaşımının öznel tepkilerini olabildiğince özgün aktarma amacı güden; Berlin Dada hareketinin kurucuları ve sol düşünceye mensup sanatçıları arasında bulunan John Heartfield’ın fotomontaj düzenlemeleri, Alman dışavurumculuğu ile yalın toplumsal gerçekçi konuların birleştiği politik çalışmalar olarak bu gurubun içinde ayrı bir öneme sahiptir. John Heartfield’ın, Berlin Dada döneminde doğrudan sanat kurumlarını hedef alarak savaşa ve sanatın geleneksel kurallarına karşı oluşturmuş olduğu çalışmaları, 1930’lu yıllarda ve sonrasında, kuruluşunun ilk günü üyesi olduğu Alman Komünist Partisi’nin (Kommunistische Partei Deutschlands, KPD) önerdiği ilkelerden hareketle ülkede artan ırkçılığa, Nazizm’in yükselişine ve Hitler’e karşı sınıfsal bilincin uyandırılmasına giden politik bir eylem alanı olarak şekillenir. Gazete ve dergi gibi yaygın medya kanalları aracılığıyla yayımlanan yapıtlarında yer alan sloganlarla büyük halk kitlelerini, Nazi Partisi (Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei, NSDAP) ile beliren tehlikeyi görmeleri konusunda uyarır. Halkın büyük bir bölümünün ezilen, sömürülen bir gruba dâhil olduklarını görmeleri için devletin koruyucularının değerlerini alaşağı ederek iktidara ve onun toplumsal kurumlarına tek başına kafa tutar.
3 
4
John Heartfield’ın özellikle “Resimli İşçi Gazetesi” (Die Arbeiter-Illustrierte-Zeitung/AIZ) için düzenlemiş olduğu kapak fotomontajları, bir kompozisyondan ziyade resim ve metinlerin güçlü bir kombinasyonudur. John Heartfield’ın fotomontajları, Weimar Dönemi’nin politik sanatı hakkında en önde gelen örnekleri oluşturur. İçinde büyüdüğü Weimar Cumhuriyeti’ni şiddetle eleştirmiş olan sanatçının Almanya’da Nazi rejimi boyunca (1933-1945) çalışmaları yasaklanmış, siyasal otorite tarafından kendisi vatan haini olarak ilan edilerek, vatandaşlıktan ihraç edilmiştir. 1933’te Hitler diktatörlüğünden kaçarak Prag’a sığındığı dönemde AIZ için fotomontajlar üretmeye, 1938’de İngiltere’ye sürgüne gönderilene dek devam etmiştir. İkinci Dünya Savaşı sonrası vatandaşlığı iade edilen sanatçı,1949 yılında ülkesi Almanya’ya geri döndüğünde Almanların çoğunluğunun diğer ülkelerden geri dönen Nazi karşıtı mültecileri ülkede istememeleri dolayısıyla zor günler geçirmiştir. İkinci Dünya savaşı boyunca antifaşist bir sürgün olarak bulunduğu Londra’da olduğu gibi daha sonra ülkesi Doğu Almanya’ya dönüşünde de bir yabancı gibi yaşamak zorunda bırakılmıştır. Sovyetler Birliği’nde Josef Stalin’in ölümünden sonra (1953) gecikmeli de olsa Demokratik Almanya Cumhuriyet’inde (Deutsche Demokratische Republic/DDR) değişiklikler başlamış, “Batı Göçmenlerini” kapsayan kararlar geri alınmış, John Heartfield sanatsal ve politik olarak takdir edilmiştir. Ekim 1956’da Alman Sanat Akademisi (Deutsche Akademi der Künste) kendisini akademi üyeliğine seçmiştir. Aynı dönemlerde parti üyeliğinin de ara verilmeksizin sürdüğü kararı alınmıştır.
5 
6
1968 yılında geçirdiği kalp krizi sonucu Berlin’de vefat eden sanatçı, elinde bulunan tüm çalışmalarını, belgeleri ve fotoğrafların tamamını Berlin’de bulunan Alman Sanat Akademisi’ne (Deutsche Akademie der Künste zu Berlin) bağışlamıştır.
7
John Heartfield’ın amacı ününü yaymak olmamıştır. Onun asıl amacı Naziler ile toplumsal adaleti ve insan haklarını tehlikeye atan diğer herkese karşı uyarıları yaygınlaştırmaktır. Failleri ve mekânları değişmiş olsa bile, John Heartfield’ın işaret ettiği kötülükler, militarizm, savaş vurgunculuğu, etnik kırım ve temizlik, politik yozlaşma ve komplo, bugün de varlığını sürdürmektedir.
Görsel Referanslar:
Resim 1. John Heartfield, bir İngiliz gözaltı kampında (Internierungslager). 1940’lı yıllar, Londra.
Resim 2. John Heartfield, Taklit (Mimikry), adlı fotomontajdan taslak görüntü, 1934.
Resim 3. John Heartfield, Jürgen Kuczynski’nin “Özgürlük Çağrısı: Alman Gizli Radyosu’nun Hikâyesi” (Freedom Callling: The Story oft he Secret German Radio), adlı kitap kapağı tasarımı, 1939.
Resim 4. John Heartfield, “Savaşın Ağırlığı” (Burdens of War), “Nazi Almanyasının İçyüzü” (Inside Nazi Germany) adlı derginin 40. sayısı için yapmış olduğu kapak çalışması, Mart, 1940.
Resim 5. John Heartfield, “Amerikan Potası” (American Melting Pot). Kitap resimlemesi için taslak, 1946.
Resim 6. John Heartfield, “Hitler Selamının Anlamı: Küçük Adam Bol Bahşiş İstiyor” (Der Sinn Des Hitlergrusses:Kleiner Mann bittet um grosse Gaben) 16 Ekim 1932, AIZ.
Resim 7. John Heartfield, “Polis Komiseri ile Kendi Portresi” (Self-Portrait with Police President Zörgiebel) adlı fotomontaj çalışması taslağı, 1929.
[1] Bu bilgiler, Şubat 2018’de MSGSÜ Yayınları’ndan çıkmış olan “John Heartfield ve Politik Fotomontajları” adlı kitaptan alınmıştır (Bostancı, Meral (2018) John Heartfield ve Politik Fotomontajları, 328 sayfa. MSGSÜ Yayınları:İstanbul.
_______________________________________________________________________________________________________________________
*Bu görüntüler, sanatçının torunu John J Heartfield’ın küratörlüğünü yaptığı John Heartfield Sergisi’nin (John Heartfield Exhibition) izni ile yayınlanmaktadır. John Heartfield Sergisi, sadece John Heartfield’ın hayatı ve çalışmalarıyla ilgili en kapsamlı web sitesi değil, ayrıca dürüstlük ve cesaretle sanat ve sanatçılar için güçlü bir politik sanat müzesidir.
(These images are courtesy of The John Heartfield Exhibition, curated by his grandson, John J Heartfield. The Heartfield Exhibition is the not simply the most comprehensive website regarding the life and work of John Heartfield. It is also a powerful political art museum for art & artists with integrity & courage)
MERAL BOSTANCI KİMDİR?
1971 yılında İstanbul’da doğdu. Anadolu Üniversitesi İşletme Fakültesi’nden mezun olduktan sonra Sanat
Kuramı ve Eleştiri Yüksek Lisans Programı’nı John Heartfield ve Nesne Yorumu” başlıklı tez
çalışması ile tamamladı. Resim, heykel, fotoğraf, sinema ve edebiyat gibi disiplinler başta olmak
üzere sanatsal alanlarda yazıları, röportajları ve akademik makaleleri bulunmaktadır.
Sanatçıların yaratıcı çabalarına dikkat çekerek, kişileri ve kurumları sanata değer veren bir
bilinç düzeyine taşımak amacıyla 2014 yılında Meral Bostancı Sanat Yönetimi” sitesini
(www.meralbostanci.com.tr) kurdu. Halen sanat yönetimi çalışmaları ile birlikte çeşitli sanat
etkinliklerine bireysel proje bazında destek olmaya devam etmekte, kurumsal düzeyde sanat
danışmanlığı yapmaktadır.
Read Full Post »
Art4critic's Blog 